Reforma rolna, czyli wywłaszczenie wielkich właścicieli ziemskich i przekazanie części ziemi chłopom, przeprowadzona latach 1944-1945 to jedno z najsłabiej zbadanych wydarzeń w powojennej historii Polski. W czasach PRL prĂłbowano przede wszystkim udowodnić, jak bardzo polepszyła sytuację chłopĂłw i robotnikĂłw rolnych. Po 1989 roku ukazały się liczne wspomnienia ziemian, opisujące proces wywłaszczenia, a publikacje dotyczące wsi skupiły się na okresie pĂłźniejszym, zwłaszcza na chłopskim oporze wobec kolektywizacji i na społecznych konsekwencjach funkcjonowania PGR-Ăłw.

Książka Anny Wylegały wypełnia tę lukę i wpisuje się w obecny trend szerszego zainteresowania historią przez pryzmat losĂłw zwykłych ludzi. Odpowiada na pytanie, jakim doświadczeniem była reforma rolna dla poszkodowanych, czyli ziemian, dla tych, ktĂłrzy z niej skorzystali, a zatem służby folwarcznej i bezrolnych chłopĂłw, a także rzeszy mniej lub bardziej zaangażowanych świadkĂłw.

Autorka przygląda się rĂłwnież konkretnym miejscom i społecznościom: dworom, ktĂłre po 1945 roku zamieniono na biura spĂłłdzielni, mieszkania dla kierownikĂłw PGR-Ăłw, przedszkola, świetlice, domy dziecka i ośrodki zdrowia; wsiom, w ktĂłrych na skutek podziału pańskiej ziemi zmieniła się struktura przestrzenna, hierarchia społeczna, tradycje i życie codzienne. Jest to rĂłwnież opowieść o tym, jaka jest pamięć o reformie - wśrĂłd potomkĂłw chłopĂłw i potomkĂłw ziemian, jakie są wspĂłłczesne postawy wobec dawnego dworskiego i ziemiańskiego dziedzictwa oraz jak funkcjonuje dzisiaj podworska przestrzeń.

Ta opowieść to podrĂłż do świata naszych przodkĂłw - tych, ktĂłrych pamiętamy, i tych sprzed setek tysięcy lat. W południowej Polsce odnaleziono liczące nawet do pĂłł miliona lat ślady protoplastĂłw wspĂłłczesnego człowieka, a w jednej z jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej pozostałości po przedstawicielach kultury magdaleńskiej, być może zabitych i zjedzonych w kanibalistycznej uczcie około piętnastu tysiędzy lat temu. Ten malowniczy wapienny pejzaż to dom naszych ojcĂłw, dziadĂłw i pradziadĂłw, ktĂłrzy mĂłwią do nas w snach, wracają w podświadomych lękach.
Książka Andrzeja Muszyńskiego wymyka się klasyfikacjom: to przepiękna proza autobiograficzna i prehistoryczny reportaż śledczy zarazem. To historia pełna barwnych postaci, a nasi przodkowie należący do rĂłżnych gatunkĂłw hominidĂłw są odmalowani rĂłwnie żywo, jak dziadek czy sąsiedzi autora.

Wojna się skończyła. Do zrujnowanej Warszawy wracają ludzie, ktĂłrych życie też legło w gruzach. Ale przeżyli. I to jest najważniejsze...

II wojna światowa w przerażający sposĂłb zmieniła życie setek tysięcy mieszkańcĂłw Warszawy, miasta, ktĂłre po upadku powstania przypominało morze gruzĂłw. Jedni zdołali przeżyć, innym się to nie udało. Zginęli na ulicach miasta, zostali zamęczeni na Pawiaku lub w obozach koncentracyjnych. Ci, ktĂłrym udało się ocaleć, prĂłbują po wojnie układać sobie życie na nowo.

Do zrujnowanej stolicy wraca rodzina PataczkĂłw. Kamienica przy Marszałkowskiej, w ktĂłrej kiedyś mieszkali, cudem ocalała. Ojciec, lekarz, natychmiast podejmuje pracę w szpitalu. Matka, przedwojenna nauczycielka, prĂłbuje odnaleźć się jako dziennikarka szukająca śladĂłw nadziei wśrĂłd ruin. Starsza cĂłrka, Tereska, pomaga odgruzowywać Politechnikę, licząc, że dzięki temu odzyska przedwojenną miłość. Jest jeszcze ta młodsza - Mirka. I to w niej jest największa nadzieja. To ona bowiem znajduje w sobie dość odwagi i siły, by co dzień udowadniać, że najważniejsze to przeżyć. I żyć dalej...